Diyarbakır ilçesi Ergani’ye bağlı Sesverenpınar köyündeki Hilar mağaralarında “Chac-Mool” benzeri alçak kabartmalar
Tapınaklara işlenen ve ayrıca takvim kaynaklı figürlerin yer aldığı tablolarda günlerin karşılığı olan ayrıca tanrı adlarını temsil eden chac-mool; kutsal figürlerdi. Tapınak duvarlarına işlenen chac-mool adlı figürler için Maya inançlarında kutsal olarak belirtildiği ve Chacmool adıyla da anılarak tapınılan bir Tanrı olduğu da belirtilir. Chacmool’un bir benzeri de “Cu” adında yine tapınaklarda sembolleştirilmiş bir tanrının sıfatı şeklinde ele alınmıştır. Bu figürler çömelmiş insan şeklinde yapılmıştı. Kutsal olarak anılan bu figürler rahipler tarafından dini törenlerinde meşale ve sancaktar olarak kullanılır. Figürlerin göğüsleri üzerinde kurban sunağı şeklinde yassı bir çanak bulunur. Tapınaklarda görev yapan rahipler, dini törenler sırasında yeni figürleri, konusunda uzman olan bireyler tarafından tapınak duvarlarına işleterek adı geçen tanrıyı süresiz anmaları anlamında belirtmiştir. Chichan Itza harabeleri arasında yer alan Kukulkan piramidi içinde bulunan bu heykel dizlerini kırarak uzanmış olan bir rahip ya da tanrıyı temsil etmektedir. Eliyle bir güneş diskiyle dört köşesinde çıngıraklı yılanların resmedildiği bir kareyi tutmaktadır. Çıngıraklı yılanlar gökyüzü düşüncesini yansıtır… Chac Mool kurbanların Tanrısı olarak da tapınıldı. Adak olarak verilenlerin sınıflara göre ayrılması işlerinden de sorumlu tutulan bu Tanrı hakkında Bazı kaynaklarda harabe bir kentin adı olarak da anılır. Ayrıca Chac olarak da tapınılarak bazı kabilelerce ah hoya sıfatının verildiği de görülür. Tarım tanrısı olan chac-mool’un diğer sıfatları ise ”Chac, AhTzenul, Chac Mol, Chak, Chaak, Chaak, ve Tanrı B Chac sıfatlarıyla da anılmıştır” Chac, azı dişleriyle sürünen bir varlık olarak betimlenir. Saçlarının düğümlü olması ise sürekli belirlenen bir karmaşayı simgeler. Mayalar’da Yağmur ve Bitki Tanrısı olarak tapınıldı. İnançlarına göre bu tanrıya bakire ve genç kızlar kurban edilirdi. Bu Tanrı için İ.Ö.850 civarında yaşamış olduğu dönemlerde kurban edilen bir genç kızın iskeleti San Diego Atıtlan’da (Guatemala) tapınma mağarasında arkeologlar tarafından bulundu. Kendisine özellikle bakire kızların kurban edilmesini isteyen bu Tanrı “Uzun burunlu Tanrı” anlamında betimlendi. Fil gibi hortum burunlu ve hayvansal bir şekilde tasvir edildi. Besleyici olduğu söylenir.
Kızdığı zaman sel felaketlerine neden olarak yaşamı yok eder. Anlatımlarda kendisine yeterince bakire genç kızlar kurban edilmeyince kızıp, doğanın dengesini bozarak fırtınalar, seller yaratırdı. Aztek Tanrısı Tlaloc’ın Mayalar’daki adı olarak bilinir. Chac, aynı zamandabazı araştırmacılar tarafından yön renklerini belirten Bacabs’lar grubuna ait olan bir Tanrı olduğu şeklinde ifade edilmektedir.
Chac-mool için kısa da olsa yaptığım bu açıklamalar insanın belleğinde başka yerlerde böyle figürlerin bulunmadığını akla getirir. Araştırmalarım sırasında bazı yerlerde gördüğüm figürlerin Maya desenlerini anımsattığı yönündeydi. Göbeklitepe tapınağını ziyarete ve kısa da olsa incelemeye gittiği zaman Diyarbakır’da konuk olmuştum. Orada bana Ergani ilçesinde mağaraların olduğunu söylediler. Bunu duyunca hemen oraya gitmek istediğimi belirttim. İki gün arayla Hilar mağaralarında inceleme ve sembollerin özelliklerine bakınca mağara odalarının giriş kapılarının üst bölümünde Kukulkan piramidinde bulunan chac-mool benzeri alçak kabartmaları gördüm. Bu alçak kabartmalar maya mimarisine ait bir çalışmaydı. O halde Diyarbakır’a bu çalışma nereden geldi? Ya da Diyarbakır’dan mı Mayaların yaşadıkları geleneklere geçmiştir? Bir dizi soru yığını akla gelir. Ülkemizde sayısız timulisler var. Bunların oldukça az bir kısmı incelenmiştir. Muhtemelen bu tür alçak kabartmalar Anadolu’nun çoğu yerlerinde var…
